Osmanlı Padişahlarının Evlilik Yerine Cariyeler İle Yaşamalarının Sebepleri Nelerdi ?
Dünya Bülteni / Tarih Dosyası
Osmanlı padişahları Fatih Sultan Mehmet dönemine kadar Anadolu Beylerinin, Bizans İmparatorlarının, Sırp, Bulgar krallarının kızları ile nikah kıyarak evlenmişlerdir. Osmanlı padişahları bu evlilikler ile siyasi güçlerini artırmaya çalışmışlar ve miras yoluyla toprakları genişletme amacını gütmüşlerdi. Osman Gazi, Şeyh Edebali’nin kızı Bala Hatun ve Anadolu Selçuklu Veziri Ömer Abdülaziz Bey’in kızı Mal Hatun ile evlenmişti. oğlu Orhan Beyi ise Yarhisar tekfurunun kızı Nilüfer Hatun ile evlendirmişti. Osmanlı hükümdarları kuruluş yıllarında İsfandiyaroğullarından, Germiyanoğullarından kız almışlardı. Böylece Anadolu beylikleri ile dostluk ilişkilerini geliştirmeyi amaçlamışlardı.
Padişahlar evlendikleri gayrimüslim kadınlara dinlerini değiştirmesi yönünde baskı yapmadılar. Bunların çoğunluğu Müslüman olsa da aralarında Müslüman olmayanlar da vardı. Mesela II.Murad’ın hanımı Sırbistan Desptunun kızı Mara Hatun bunlardandı. Mara Hatun ne ismini ne de dinini değiştirmemişti. Kuruluş döneminde Osmanlı padişahları bu şekilde evliliklerde bulunmakla beraber bu nikahlı eşlerinin dışında bazı cariyelerle de karı-koca hayatı yaşamışlardı.
Fatih Sultan Mehmet ile beraber Osmanlı devletinde yeni bir dönem başladı. Devletin sınırlarının genişlemesine paralel olarak devlet teşkilatlanmasında önemli değişiklikler yaşandı. Yeni dönemde padişah devletin mutlak hakimi olarak konumlandırılırken Divan-ı Hümayuna başkanlık etme görevi veziriazama bırakılacaktı. Enderun mektebinde yetiştirilen devşirmeler ise devlet kademelerini dolduracaktı. Padişahın mutlak hakimiyeti Enderun’da yetişen padişahın kulları olan devşirmeleri ile hiç olmadığı kadar sağlamlaşacaktı.
Enderun mektebiyle gerçekleştirilen değişimin paralelinde harem de teşkilatlandırıldı. Nasıl ki Enderun mektebinden yetişen devşirmeler doğrudan padişahın kapıkulları iseler padişahın haremi de böyle bir yapıya dönüştürülecekti. Fatih döneminde saray teşkilatı genişledi bununla beraber hareme alınan cariyelerin sayısı da arttı. Kısaca belirtmek gerekirse haremde bulunan cariyelerin statüsü iki türlüydü. Bunların bir kısmı Padişahların veya şehzadelerin Has Odalığı olan cariyelerdi. Bunların sayıları azdı. Haremde iyi bir eğitim alan bu cariyeler eğer padişahtan çocuk sahibi olurlarsa Kadın Efendi, bir kısmı ise ikbal oluyordu. İkinci kısım cariyeler ise hizmet cariyeleriydi. Cariyelerin çoğunluğu bunlardı ve saray işerinde vazifeliydiler.
Haremin bu şekildeki teşkilatlanmasıyla yeni dönemde Osmanlı padişahları istisnalar dışında nikah kıyarak hür kadınlarla evlenmeyi terk ettiler. Eşlerini haremdeki cariyelerden almaya başladılar. Padişahlardan bazıları cariyeler ile nikah kıymakla beraber büyük çoğunluğu İslam’daki cariye hukukunda bulunan istifraş hakkını ( nikah akdi yapılmadan karı-koca hayatı yaşamak ) kullandılar.
Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren padişahların hür kadınlar ile evlenmemelerinin ve cariyelerle yaşamalarının sebepleri nelerdi?
- Osmanlı padişahları saltanatın bölünmezliği ve mutlak hakimiyet prensibinin zarar görmemesi amacıyla hür kadınlarla evlikleri sona erdirmişlerdi. Evlilik ile beraber kadınların devlet işleri üzerinde etkili olma ihtimalleri ortaya çıkabilirdi. Bu yüzden cariyeler ile yaşamak tercih edildi. Cariyelerin halkın veya devlet adamaları üzerinde nüfuz sağlamaları engellenmeye çalışıldı. ( Hürrem Sultan gibi bazı cariyeler buna rağmen devlet işlerinde etkili olabildiler )
- Devleti kayınbiraderlerden, yeğenlerden, dayılardan, amcalardan korumak ve devleti bu tür risklerle karşı karşıya bırakmamak, nüfuz ve imtiyaz zümrelerinin oluşmasını engellemek bir diğer önemli sebep olarak değerlendirilmektedir.
- Devletin gücünün artmasına ve sınırlarının genişlemesine paralel olarak evlilik yoluyla fethedilecek beylik ve ülkelerin kalmaması da bir diğer etkendir.
- Son olarak birden fazla evlilik yapan padişahların nikah ve düğün törenleri için yapılacak masrafların devlet bütçesine büyük yükler getirecek olmasıdır.
